نوروفیدبک
نوروفیدبک یک درمان غیرتهاجمی و بدون عوارض است که جایگزین درمان دارویی می‌باشد و اثربخشی آن پایدار و دائمی باقی خواهد ماند.
نوروفیدبک یا نوروتراپی یک روش درمانی جدید و مؤثر برای درمان اختلالات روانپزشکی می‌باشد.
با این روش می‌توان امواجی که به مغز فرستاده می‌شود را کنترل و اصلاح نمود. در این روش درمانی، درمانگر، امواج مغزی را تغییر می‌دهد و به فرد کمک می کند که با خودتنظیمی بتواند امواج ناهنجار را به حالت هنجار تبدیل کند. نوروفیدبک (Neuro feedback) به معنای بازخورد عصبی می‌باشد. مغز و سیستم عصبی بدن دارای سلول‌های عصبی هستند که فعالیّت‌ها و مسئولیّت‌های خاصی دارند و نقش ارسال و دریافت پیام در مغز و سیستم عصبی در سراسر بدن را ایفا می‌کنند. فعالیّت الکتروشیمیایی این سلول‌ها که در جهت نقل و انتقال پیام رخ می‌دهد، امواج مغزی را تولید می‌کند. منطق این روش درمانی بر پایه شرطی‌سازی عاملی استوار است. افراد در حالت عادی توانایی کنترل و تغییر امواج مغز را ندارند چرا که نسبت به فعالیَت این امواج اطّلاعات و آگاهی ندارند. نوروفیدبک این آگاهی را از طریق ارائة بازخورد یا فیدبک‌های سریع در حدود چند هزارم ثانیه پس از وقوع به فرد می‌دهد. با تکرار و تمرین این روش، مغز آموزش می‌بیند که امواجی را بیشتر تولید کند که عملکرد بهتری را برای مغز به‌وجود می‌آورند. درمانگر در طول جلسه درمان برحسب مشکل فرد، سیستم را طوری تنظیم می‌کند که تولید برخی امواج افزایش و برخی دیگر کاهش یابد.
کاربردهای نوروفیدبک
برای بسیاری از افراد که نام درمان نوروفیدبک را شنیده‌اند، این سؤال پیش می‌آید که کاربرد این درمان در اختلال‌های مختلف عصبی چیست و در چه مواردی مؤثر شناخته شده است. در ادامه به اختلالاتی که با این درمان بهبود می‌یابند یا علائم آنها تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند اشاره شده است
نوروفیدبک و بهبود بیش فعّالی (ADHD)
ADHD یا اختلال بیش‌فعّالی که امروزه کودکان زیادی را درگیر کرده است؛ به‌طور معمولی زندگی روزمره و رفتار کودکان را تا حد زیادی تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در کودک مبتلا به این اختلال این علائم دیده می‌شود:
۱- رفتار متمرکز بر خود؛
۲- قطع‌کردن فعالیّت، بازی، گفتگو و کار دیگران؛
۳- دشواری در انتظار نوبت ماندن؛
۴- آشفتگی عاطفی؛
۵- نا‌آرامی یا Hyperactivity و فعالیّت بیش از حد؛
۶- انجام بازی‌های پر سر و صدا؛
۷- ناتوانی در به پایان رساندن کارها؛
۸- نقص تمرکز و توجّه ADD؛
۹- پرهیز از انجام کارهایی که به تلاش ذهنی طولانی نیاز دارند؛
۱۰- ناتوانی در پیروی از دستورالعمل‌ها و قانون‌مندی‌ها؛
۱۱- خیال‌پردازی و بی‌توجّهی به محیط پیرامون خود؛
۱۲- مشکل در سازمان‌دهی و پیگیری وظایف و فعالیّت‌ها؛
امروزه بیش از هر زمان دیگری، نوروفیدبک در درمان بیش‌فعّالی استفاده می‌شود. حدوداً ۷۵درصد از کودکان مبتلا به بیش‌فعّالی با این روش درمان بهبود می‌یابند. بیش‌فعّالی روی سطح توجّه و یادگیری، کنترل تکانه‌ها و فعالیّت فرد اثر می‌گذارد و زندگی روزمره را با چالش روبرو می‌کند. بدین‌ترتیب که مغز الگوهای رفتاری خاصی را خصوصاً در لوب پیشانی نشان می‌دهد. در این کودکان نسبت امواج آهسته تتا به امواج سریع بتا زیاد است.
البته امواج بیشتری در این اختلال بیشتر یا کمتر از حد نرمال تولید می‌شوند ولی اصلی‌ترین آنها افزایش امواج آهسته نسبت به کاهش امواج سریع مغزی است. با روش نوروفیدبک از پروتکل‌هایی استفاده می‌شود که می‌توانند مغز را در تقویّت امواج بتا و سرکوب امواج تتا آموزش دهند.
اختلالات اضطراب فراگیر یا GAD
این افراد پیوسته استرس را تجربه می‌کنند، احساس آرامش ندارند و دائم دچار تپش قلب، خواب بی‌کیفیّت، تمرکز پایین، احساس خستگی و سردرد و یا احساس گیجی و فراموشی هستند. همیشه نگران و گوش به زنگ برای پیشامدهای ناگوار هستند، قدرت حل مسئله و تصمیم‌گیری خوبی ندارند، بی‌دلیل دچار ترس و وحشت می‌شوند. در این افراد مضطرب موج آلفا و تتا بیشتر یا کمتر از حد نرمال تولید می‌شوند. درمان نوروفیدبک در آموزش خودتنظیمی به آزمودنی این علائم را کاهش می‌دهد و عملکرد فرد در زندگی را به حد نرمال می‌رساند.
ناتوانی یادگیری(Learning Disability)
حدود ۵ درصد دانش‌آموزان دچار اختلال یادگیری هستند. این کودکان از لحاظ هوشی معمولاً مشکلی ندارند. ولی مغز در پردازش اطّلاعات و سرعت پردازش دچار مشکل می‌باشد. برای درک پیچیدگی دنیا و داشتن عملکرد مناسب، قسمت‌های مختلف مغز باید ارتباط مناسبی داشته باشند تا پردازش اطّلاعات را به‌صورت درستی انجام دهند. در کودک مبتلا به اختلال یادگیری ارتباط برخی نقاط در حد نرمال نمی‌باشد و امواج مرتّبط از حد متعادل بیشتر یا کمتر تولید می‌شوند.
کودک مبتلا به اختلال یادگیری در خواندن، نوشتن و ریاضیات دچار مشکل می‌باشد. درصد بالایی از این مشکلات را با انجام پروتکل‌های صحیح در درمان نوروفیدبک می‌توان بهبود بخشید.
اختلالات زیر همچنین با درمان نوروفیدبک بهبود می یابند :
– اختلال وسواس؛
– افسردگی؛
– اختلال هراس یا پانیک؛
– اختلال ترس از ازدحام یا بازارهراسی؛
– اختلال فوبیا یا ترس؛
– اختلال استرس پس از سانحه PTSD؛
– اختلالات خواب؛
– میگرن؛
– سوء مصرف مواد؛
– اختلالات خلقی و … .
نوروفیدبک چگونه انجام می‌شود؟
پس از تهیه شرح حال و گزارش بالینی از مراجعه‌کننده، یک ارزیابی از امواج مغزی به نام Clinical-Q توسط درمانگر انجام می‌گیرد. این کار توسط سنسورها یا حس‌گرها که الکترود نام دارند و روی نقاط مختلف پوست سر قرار می‌گیرند، انجام می‌شود. بدین‌ترتیب فعالیّت‌های الکتریکی مغز بررسی می‌شود و امواج مغزی توسط این سنسورها به شکل نمودارهای رنگی به نمایش درخواهند آمد.
پس نقاط مختلف مغزی نحوه و اندازه امواج مغز را نمایش داده و قسمت‌هایی که فعالیّت نرمالی ندارند و امواج نرمالی را تولید نمی‌کنند، مشخص می‌شوند. پروتکل درمانی مطابق با مشکل در امواج مختلف در نقاط متفاوت مغز توسط درمانگر مشخص می‌شود و در جلسات درمان انجام می‌گیرد.
آزمودنی باید در طول جلسه درمان به صفحه کامپیوتر روبرو که فیلم یا یک بازی کامپیوتری در آن نمایش داده می‌شود نگاه کند و آن را فقط با امواج مغزی و بدون حرکات دست هدایت کند. با تغییرات در اندازه صفحه یا صدای فیلم و با گرفتن یا از دست‌دادن امتیاز، فرد از کارکرد مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود اطّلاع پیدا می‌کند و با تمرکز بیشتر سعی در بهبود بخشیدن آنها می‌کند.
این روند خودتنظیمی طی چندمین جلسه تمرین و تکرار به مغز آموزش می‌دهد که به آرایش جدید امواج مغزی عادت کند و بتواند فعالیّت‌ها و عملکرد روزمره را به درستی انجام دهد. بدین‌ترتیب علائم بیماری و اختلالات عصبی در فرد کاهش پیدا می‌کند.
بهترین سن برای درمان نوروفیدبک
سن مناسب برای استفاده از این درمان، از ۵ یا ۶ سالگی به بالاست.
بهترین زمان برای درمان بیش‌فعّالی یا ADHD و اختلالات یادگیری در کودکان در سنین دبستان می‌باشد.
فواصل و تعداد جلسات
تعداد جلسات درمانی بسته به شرایط زیر متفاوت بوده و توسط درمانگر مشخص می‌گردد:
۱- نوع و شدّت بیماری؛
۲- زمان اقدام به درمان؛
۳- میزان همکاری فرد و خانواده؛
۴- انجام پروتکل صحیح توسط درمانگر؛
اگر تعداد جلسات و فواصل بین آنها به‌صورت صحیح انجام نگیرد، نشانه‌ها و علائم اختلال ممکن است برگردند. این روش درمان نوعی آموزش و یادگیری برای مغز است که امواج را به روش درستی تنظیم کند. در ضمن تغییرات حاصل از این درمان در چند جلسه اول شاید مشاهده نشود، فرآیند یادگیری معمولاً نیاز به زمان کافی دارند.
معمولاً جلسات نوروفیدبک نیازمند ۳۰ تا ۴۵ دقیقه زمان می‌باشند و در برخی از جلسات شاید طولانی‌تر یا کوتاه‌تر هم باشند. بهتر است تعداد جلسات برای هر هفته، ۳ جلسه در نظر گرفته شود.
آیا نوروفیدبک عوارضی دارد؟
طی سال‌های گذشته تاکنون که درمان نوروفیدبک انجام می‌شود، عوارض یا اثر منفی گزارش نشده است. و امکان وجود خطر احتمالی برای این درمان ثابت نشده است. تنها مسئله‌ای که شاید وجود داشته باشد این است که درمان روی علائم اختلال مراجعه‌کننده اثر بخشی نداشته باشد و تغییری به‌وجود نیاورد. استفاده از هر داروی خاصی اگر با درمان نوروفیدبک همراه شود نیز عواضی نخواهد داشت.
